- Financiële markten reageren, na de eerste schrik, relatief gematigd op het oplaaien van het conflict tussen Israël en de Palestijnse Hamas-beweging.
- Er is nog geen sprake van een massale vlucht uit risicovolle beleggingen zoals aandelen.
- Strategisch analist Andy Langenkamp bespreekt waar de grootste risico’s liggen voor Europa en de VS.
ANALYSE – Volgens menig expert kan de aanval op Israël door de Palestijnse Hamas-beweging en de reactie van Israël wereldwijd grote geopolitieke en economische gevolgen hebben. Daarbij wordt vaak de vergelijking getrokken met de start van de Jim Kippoer-oorlog in oktober 1973: destijds ging de olieprijs door het dak en verloren aandelenmarkten, die het al slecht deden, nog meer terrein.
Echter, zo’n vaart zal het waarschijnlijk niet zal lopen. De verschillen met vijftig jaar geleden zijn enorm: dit is geen aanval van de Arabische wereld op Israël, maar van enkele gewapende groeperingen.
Ook is er momenteel geen sprake van sterk stijgende olievraag en een gebrek aan reservecapaciteit. De VS hebben tegenwoordig strategische oliereserves die juist zijn opgebouwd vanaf 1975 in reactie op de oliecrisis.
Een belangrijk politiek gegeven is verder dat de relaties tussen Israël en diens voormalige vijanden in de regio sterk zijn verbeterd. Dit resulteerde onder meer in de Abraham-akkoorden met de Verenigde Arabische Emiraten en Bahrein, die ten tijde van het presidentschap van Donald Trump zijn afgesloten.
De afgelopen maanden leek een akkoord tussen de VS, Israël en Saudi-Arabië in de maak, waarbij Riyad de relaties met de Joodse staat zou normaliseren in ruil voor onder meer Amerikaanse veiligheidsgaranties.
Saudi-Arabië kan het echter voorlopig niet aan de eigen bevolking en landen in de regio verkopen om Israël in de armen te sluiten, terwijl laatstgenoemde Gaza volledig afsluit en met de grond gelijk maakt. Door de escalatie van afgelopen weekend zijn er bovendien een aantal militaire risico's opgedoemd.
Zo zijn er vanuit Libanon door de Hezbollah-beweging de nodige projectielen op Israëlisch grondgebied afgevuurd. De kans bestaat dat Israël een oorlog op meerdere fronten gaat voeren. Zeker als de Westbank de oproep van Hamas volgt om zich in de strijd te storten.
Positie van Iran van groot belang voor conflict tussen Israël en Hamas
Het conflict kan zich nog verder uitbreiden, als de berichten van onder meer The Wall Street Journal kloppen dat Iran actief heeft deelgenomen aan de planning van de aanvallen en Israël besluit wraak te nemen. In het meest vergaande geval kan dit uitmonden in een aanval op de Iraanse nucleaire faciliteiten. Het zou niet de eerste keer zijn dat Israël Iran rechtstreeks aanvalt.
De VS heeft de afgelopen jaren het sanctiebeleid tegen Iran minder strikt gehandhaafd om onder meer de mondiale olietoevoer op peil te houden na het uitbreken van de Oekraïne-oorlog. Washington zou kunnen besluiten om de duimschroeven weer aan te draaien, waardoor de Iraanse olie-export zware klappen krijgt.
Reactie financiële markten op conflict in het Midden-Oosten gematigd
Vooralsnog zijn financiële markten niet bevangen door een breed gedragen risk-off-sentiment, ofwel een vlucht uit aandelen richting minder risicovolle beleggingen.
Maandag was er wel sprake van enige vlucht richting veilige havens – de goudprijs steeg, de dollar werd wat sterker en de koersen van Amerikaanse en Duitse staatsobligaties stegen iets. Maar de bewegingen zijn relatief beperkt.
De olieprijs is wel sterk opgelopen, maar de olietoevoer kan dan ook rechtstreeks geraakt worden als het conflict zich uitbreidt naar Iran via hardere sancties tegen Teheran. Denk in dit verband ook aan militaire aanvallen op Iran door Israël, aanvallen op Saudische olie-installaties door aan Iran gerelateerde milities en/of het sluiten van de Straat van Hormuz.
Dat laatste lijkt niet erg waarschijnlijk, maar mocht dit wel gebeuren, dan kan de olieprijs waarschijnlijk richting de 150 dollar per vat en zelfs hoger schieten. Daarbij zullen Aziatische landen de grootste directe problemen krijgen, omdat de meeste olie die via de Straat van Hormuz wordt vervoerd een Aziatische bestemming heeft.
Risico's van hogere olieprijs
De kans is nu wel groter geworden dat Saudi-Arabië de productiebeperkingen die tot eind dit jaar zouden gelden langer doorzet. Al is het voorstelbaar dat de druk vanuit Washington op Riyad om dit niet te doen immens is.
Een hogere olieprijs vergroot de kans op een recessie in de VS. De regering van president Joe Biden zal in aanloop naar de verkiezingen van november 2024 op z’n zachtst gezegd niet staan te springen om een recessie.
Oplopende olieprijzen zullen de inkomsten van Rusland opstuwen, zeker als de aanvoer vanuit Iran stokt en Saudi-Arabië de productiebeperkingen langer in stand houdt. Dit geeft de Russische president Vladimir Poetin meer armslag om de oorlog tegen Oekraïne te financieren en mogelijk te intensiveren.
De Europese economie heeft doorgaans meer last van hogere olieprijzen dan de Amerikaanse. Als de twijfels over de olieaanvoer wel toenemen, is Europa bovendien kwetsbaarder dan de Verenigde Staten, aangezien Europa een grote olie-importeur is en de VS tegenwoordig netto-exporteur is.
De pijn van duurdere olie-importen kan zorgen voor meer neerwaartse druk op euro. Tegelijkertijd is het opvallend dat euro-dollarkoers vooralsnog mild reageert op de uitbarsting van geweld in het Midden-Oosten.
Voor centrale banken in de VS en Europa zou een structureel hogere olieprijs een groot probleem vormen. Dit geeft opwaartse druk op de inflatie en kan in westerse landen extra economische tegenwind geven. De grote vraag wordt dan waaraan de centrale bankiers meer waarde hechten: de strijd tegen de hoge inflatie, of de economie beschermen vanuit de gedachte dat de stijging van de olieprijs een geopolitieke oorzaak heeft die spoedig weer overwaait.
De onzekerheid op financiële markten is onmiskenbaar toegenomen, maar prognoses moeten met de nodige voorzichtigheid worden uitgesproken. Daarbij lijken de markten een niet onredelijke inschatting te maken: ze zijn op hun hoede, maar geven tegelijk signalen dat de crisis rond Israël een regionaal conflict blijft met beperkte mondiale gevolgen.
Andy Langenkamp is senior politiek analist bij ICC Consultants en ECR Research, respectievelijk een onafhankelijk adviesbureau gespecialiseerd in valuta-, rente-, grondstoffen- en financieringsvraagstukken en een researchhuis gefocust op economie, financiële markten, asset allocatie en geopolitiek.
